Gần 30 năm thành tựu ghép tạng Việt Nam - Tâm còn chưa thỏa

Không ngừng vươn xa

Theo số liệu thống kê của Trung tâm điều phối ghép tạng quốc gia (VNCCHOT) - Bộ Y tế, từ 1992 đến 2012 nước ta chỉ có Bệnh viện quân y 103 thuộc Học viện Quân y, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện TW Huế và một vài cơ sở khác có khả năng ghép tạng với tổng số ca ghép trong 20 năm là 933 ca.

Từ sau 2012, số cơ sở ghép và số bệnh nhận được ghép tạng gia tăng mạnh qua các năm. Năm 2013, cả nước có 09 cơ sở ghép, thực hiện được 232 ca ghép tạng các loại. Nhưng sau đó 5 năm, tính đến 31/8/2018, số cơ sở ghép tạng được cấp phép tăng lên 19 đơn vị với số ca ghép được thực hiện trong cùng kỳ là 513 ca. Cũng tính từ 2013 đến nay, trong khoảng thời gian 5 năm, ghép tạng nước ta đã có sự phát triển mạnh mẽ về số cơ sở ghép và số ca ghép. Hiện trên cả nước đã có 19 cơ sở ghép, thực hiện được 3 378 ca ghép. Trong đó, ghép thận chiếm đại đa số với 3 223 ca/tổng số 3 378 ca chiếm tỷ lệ 95,4%; ghép gan với 125 ca, chiếm tỷ lệ 3,7%; ghép tim với 26 ca, chiếm tỷ lệ 0,77%. Ngoài ra, ghép khối Thận – Tụy với 01 ca, ghép khối Tim - phổi với 01ca và ghép phổi với số lượng 02 ca. Số ca ghép này chiếm tỷ lệ không đáng kể và chủ yếu là các ca ghép thực nghiệm khoa học.

Nếu làm phép so sánh số ca ghép, các loại tạng ghép và số ca ghép trung bình trên một triệu dân (Per million population- pmp) giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và thế giới cho thấy: Lĩnh vực ghép tạng nước ta đã có bước phát triển nhanh chóng từ sau 2010.

Tôn vinh gia đình có người hiến tạng là một hành động nhằm tri ân với những tấm lòng nhân ái, nhân văn cao cả

Còn đó những nỗi niềm

Có thể khẳng định chỉ trong vòng gần 10 năm thành tựu ghép tạng của Việt Nam đã thu được những tiến bộ vượt bậc cả về kỹ thuật lấy, ghép mô, tạng. Song, số lượng người được ghép tạng vẫn còn hết sức khiêm tốn so với nhu cầu đang ngày một tăng cao. Trong khi mỗi năm có hàng nghìn người bệnh cần nguồn tạng ghép nhưng nguồn mô, tạng hiến, tặng lại rất hạn chế, chỉ số pmp (chỉ số ca ghép tạng từ người cho chết não) năm 2015 chỉ đạt mức 5,8. Năm 2017, số ca ghép tăng lên 673 ca so với 296 ca năm 2015, nhờ đó chỉ số pmp tăng lên 7,1. Tuy nhiên, vấn đề khó khăn nhất của ngành ghép tạng nước ta hiện nay là thiếu nguồn mô, tạng để ghép, đặc biệt là nguồn hiến tặng từ người chết não. Có thể thấy cho đến thời điểm này, việc hiến mô, tạng ở nước ta vẫn chưa mang tính phổ biến và chưa được nhiều người chấp nhận. Theo đó, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm các quốc gia có chỉ số pmp thấp nhất thế giới. Điều đáng nói là trong khi ở các nước phát triển, có tới hơn 90% nguồn cung cấp mô, tạng là từ các bệnh nhân chết não, chết tuần hoàn thì ở VN nguồn mô, tạng chủ yếu vẫn từ người cho sống.

Theo thống lê của Trung tâm điều phối quốc gia về ghép tạng, tính cho toàn bộ quá trình phát triển của ngành ghép tạng nước ta cho đến nay (31/08/2018), số ca hiến tạng từ người cho chết não, chết tuần hoàn mới chỉ khoảng 223 trường hợp, chiếm tỷ lệ 6,6%.

Do số lượng cung không đáp ứng đủ nhu cầu nên cho đến nay, hàng trăm người đã phải sang Trung Quốc, Singapore và một số quốc gia khác để tiến hành ghép gan, thận… Bên cạnh đó còn xuất hiện tình trạng cò mồi trong mua bán nội tạng. Có thể thấy khó khăn trở ngại lớn nhất với ngành ghép tạng của nước ta hiện nay không phải là vấn đề kỹ thuật mà là do thiếu nguồn mô, tạng để có thể thực hiện cấy ghép. Nguyên nhân của tình trạng này là do việc hiến mô, tạng sau khi chết cho việc cứu giúp người bệnh vẫn chưa được người dân biết đến và hưởng ứng.

Trong khi theo số liệu của Ủy ban An toàn giao thông quốc gia cho thấy mỗi năm cả nước có hơn 10.000 người chết vì tai nạn giao thông. Chỉ riêng tại BV Chợ Rẫy, mỗi năm có khoảng 1.000-1.500 bệnh nhân chết não vì chấn thương sọ não. Tại BV Việt Đức (Hà Nội), con số này cũng xấp xỉ 1.000… Đây có thể nói là nguồn tạng cứu sinh cho nhiều người chờ chết. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, như thiếu hệ thống xác định chết não và bộ phận tư vấn hiến tạng tại các đơn vị y tế thực hiện việc cấp cứu bệnh nhân hoặc những vấn đề về nhận thức, tâm linh. Nên nhiều trường hợp chết não đã không được gia đình đồng ý hiến tặng hoặc không được tiên lượng, xác định chết não và tư vấn, vận động hiến tạng. Thách thức này khiến ngành y tế chưa thể thực hiện được nhiều ca ghép tạng như mong muốn. Một khó khăn khác là chi phí cho điều trị ghép tạng thay thế ở nước ta còn rất cao so với thu nhập của phần lớn bệnh nhân suy tạng, dẫn đến hạn chế đáng kể nhu cầu ghép tạng có khả năng thanh toán của họ.

Hãy nghe chia sẻ của GS.TSTrịnh Hồng Sơn, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia sẽ thấy những nỗi niềm vẫn luôn "canh cánh" trong lòng mỗi khi thấy hàng ngày ở Việt Nam ngày nào cũng có người chết não, nhưng rất ít người hiến. “Chết não là không tự thở, mất hết phản xạ, không cử động và chắc chắn là sẽ chết. Chúng tôi rất tiếc khi một người bị chết não mà gia đình đưa về nhà để chôn, giá như gia đình người chết não hiến tạng sẽ cứu được nhiều người!.

Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể và hiến, lấy xác, được Quốc hội đã thông qua ngày 29/11/2006. Đây là văn bản luật hoàn chỉnh đầu tiên điều chỉnh chuyên biệt cho lĩnh vực này. Sự ra đời của Luật đã xác lập hành lang pháp lý đối với việc xây dựng ngân hàng mô và tiến hành tổ chức ghép tạng tại Việt Nam, cho phép lấy và kéo dài thời gian bảo quản và lưu trữ các mô, bộ phận cơ thể người, qua đó, mang lại cơ hội lớn hơn cho các bệnh nhân chờ dịch thuật tại bình dương ghép tạng. Ngoài ra trong những năm qua, cơ quan quản lý nhà nước cấc cấp còn ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động hiến tặng, điều phối, cấy ghép mô, tạng.

Luật Bảo hiểm y tế 2014 đã có cố gắng lớn khi chấp nhận thanh toán bảo hiểm cho các chi phí khám và ghép tạng cũng như điều trị sau ghép. Thông tư 104/2017/TT-BTC quy định quản lý và sử dụng kinh phí cho người đã hiến bộ phận cơ thể người, quy định về chế độ mai táng phí bằng 10 tháng lương cơ bản đối với người hiến tạng sau khi chết. Người hiến tạng sống được hưởng chế độ tàu xe, lưu trú, khám sức khỏe định kỳ. Chế độ tôn vinh thông qua tặng kỷ niệm chương và bằng khen của Bộ y tế ngày càng được chú ý đúng mức nên cũng phát huy tác dụng động viên tinh thần đối với người hiến nói riêng và xã hội nói chung.

Thiên Đức